I.MEHMED (ÇELEBİ)
SALTANAT SÜRESİ : 8 YIL (1413 – 1421)
Çocuk denecek yaşta hükümdar oldu. Hayatı zorlu mücadelelerle geçti. Taht kavgaları, isyanlar, birliği sağlamak ve Ankara Savaşı’nın yaralarını sarmak için bir ömür harcadı.
788 (1386) veya 789 (1387) yılında dünyaya geldi. I. Bayezid’in Devlet Hatun adlı bir câriyesinden doğma dördüncü oğludur. Arap ve Bizans tarihlerinde Kirişçi veya Kirî olarak lakap verilmiştir. İnalcık'a göre ise bu adlandırma Yunanca Kyrtzes "genç efendi" sözünden gelmektedir. Bunların çeşitli kaynaklarda değişik açıklamaları bulunur. Yay yapma özellikle yayın tutturulduğu ve çekildiği sert ipten kiriş yapma sanatını öğrenmiş olması, gençliğinde güreşçilik yapması, gençliğinde kendinin öldürülmesinden korkup bir kirisçinin yanında çıraklık yapması, gençliğinde yay kirişi ile boğulmak istenmesi şeklinde açıklamalar yapılmıştır.
Saltanat Öncesi Hayatı
1391 de Amasya Sancakbeyi oldu. 1402 de Ankara Savaşına katıldı. Savaşın kaybedilmesi üzerine Amasya’ya çekildi. Amasya, Tokat, Sivas, Niksar ve Canik yörelerini tümüyle egemenliği altına aldı. Timur ile anlaşarak, onun üstün egemenliğini tanıdı ve ortaklaşa para bastırdı. Fetret Devri’nde kendisinden hiç beklenmedik bir şekilde başarı göstermiş ve en küçük kardeş olduğu halde galip gelen kişi olarak mutlak bir şekilde Osmanlı tahtına oturarak hükümdarlığını ilan etmiş ve kaybedilen toprakları geri almak için mücadele ederek günümüz tarihçileri tarafından ‘’Osmanlı’nın İkinci Kurucusu’’ diye anılmaktadır.
Saltanatı
1413 yılında Çelebi Mehmed otoriteyi ele geçirmiş ve Osmanlı Devleti tahtına geçmiştir. Büyük bir alim olmasına rağmen fikirleri ile Anadolu’daki Türk ve Müslüman camiası ve Osmanlı Devleti için tehlike arz eden Kadıasker Simavlı Şeyh Bedreddin Mahmud görevden alınmış, İznik'e sürgün gönderilmiştir.
1414 yılında Çelebi Mehmed ikinci Karaman seferine çıkmıştır. Akşehir, Beyşehir, Seydişehir, Otlukhisarı bölgeleri geri alınmıştır. Karamanoğlu tarafından kışkırtılan Aydınoğlu Cüneyt Bey isyan etti. Çelebi Mehmet, üzerine asker gönderince aman dileyip affedildi. Böylece İzmir kenti dışında bütün İzmir ve Aydın bölgesi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Konya kuşatılmıştır. Ceneviz sömürgeleri Foça, Midilli ve Sakız Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır.
1415 yılında Çelebi Mehmed'in ikinci Karaman seferi başarı ile tamamlanmış, Konya ele geçirilmiştir. Esir düşen Karamanoğlu Mehmet Bey ve oğlu affedilmiştir. Yapılan antlaşmayla Akşehir ve Ilgın, Karamanoğullarından alınarak Çelebi Mehmed’in dostu ve müttefiki Germiyanoğlu Yakup Bey’in topraklarına katıldı.
I. Mehmed’in Karaman Seferi sırada Kızılırmak kenarında avlanması
Osmanlı’nın İlk Deniz Savaşı
Anadolu ve Rumeli’de Osmanlı idaresinin kurulup toprakların bir hükümdarın emri altında yeniden birleşmesi ve Mehmed’in daha önceki Osmanlı vasâl devletleri üzerinde tekrar hâkimiyet tesisi üzerine, Bizans imparatoru, Papa ve Venedik birlikte Osmanlılar’a karşı Haçlı seferi çağrısında bulunmak için diplomatik faaliyete başladı. Fetret dönemindeki karışıklıklardan istifade eden Venedik kontrolünü Batı Yunanistan, Arnavutluk ve Mora adasına kadar genişletmeyi başarmıştı. I. Mehmed ile bir anlaşmaya varma müzakereleri ise onun kardeşlerine karşı galibiyetiyle birlikte başarısızlığa uğradı. I. Mehmed’in 1414’de Aydınoğlu Cüneyt Bey’e karşı mücadelesi sırasında Nakşa adasının Venedikli dükü, bağlılıklarını yenileyen Ege’deki diğer Latin emîrlere katılmadı. Bunun üzerine I. Mehmed, 1415’de Batı Anadolu’daki deniz gazilerini Venedikliler’in Ege’de sahip oldukları yerler üzerine akına gönderdi. Çalı Bey kumandasında Gelibolu donanmasını da (on üç kadırga olmak üzere 112 gemi) Kiklat adalarına yolladı. Venedik bu saldırıya saldırı ile karşılık vermeye karar verdi. Pietro Loredano kumandasındaki Venedik donanması ertesi yıl büyük bir deniz kuvvetiyle Çanakkale boğazı önüne demirleyip zapt edilen gemilerinin iadesini istedi. Bu beklenmedik durum karşısında Osmanlı kadırgaları da savaş nizamı alarak olası bir çatışmaya hazır duruma geldi. Ancak savaşın başlamasına başlı başına bir yanlış anlaşılma yol açtı. İçerisinde Venedik elçilerinin bulunduğu bir kadırga, tırmanan gerginliği sona erdirmek için kıyı şeridine yaklaşmayı deneyince ok yağmuruna tutuldu. Loredano beklediği fırsatı yakalamıştı. Henüz yeni kurulmuş olan Osmanlı deniz kuvvetleri, tecrübeli bir amiral olan Loredano'ya karşı koyamadı. Çalı Bey bu muharebede şehit oldu, Loredano ise talep ettiğinden çok daha fazlasını elde etti. Batırdığı kadırgalar dışında 14 kadırgayı zapt ederek muzaffer bir komutan edasıyla Venedik'e döndü. Dönüşünde Venedik Konsey'ine sunduğu mektupta özetle "Osmanı'nın uzunca bir süre Ege'de donanma kuramayacağının garantisini veriyorum" demiştir. (29 Mayıs 1416) Savaş sonunda yapılan barış antlaşmasının bazı şartları şöyledir :
- Osmanlı-Venedik Savaşı sona erecek.
- Venedikliler, Osmanlı topraklarında diğer milletlerden daha fazla ticaret yapacaklar.
- Venedikliler buna karşılık Osmanlı gemilerine saldırmayacaklar.
Şeyh Bedreddin İsyanı
Kadıaskerliği sırasında kethüda olarak yanına aldığı Börklüce Mustafa, Bedreddin'in sürgüne gitmesiyle beraber Aydın'a döner. Burada Osmanlı idaresinden memnun olmayan köylüleri ve yoksul dervişleri etrafına toplayarak isyan eder. İsyanın merkezi Karaburun Yarımadası'dır. İsyancıların sayısını Bizanslı tarihçi Dukas 6.000, Osmanlı tarihçilerinden Şükrullah bin Şehabettin 4.000, İdris- i Bitlisi ise 10.000 olarak verir. İsyanı bastırmak üzere harekete geçen Saruhan Beyinin ordusu bozguna uğrar. Bunun üzerine Çelebi Mehmet’in oğlu Şehzade Murad ile veziri Bayezid Paşa'yı bölgeye yollar. İsyan bastırılır, isyancılar Börklüce Mustafa'nın gözü önünde kılıçtan geçirilir. Börklüce Mustafa ise bir deve üzerinde çarmıha gerilerek öldürülür ve şehirde dolaştırılır.
Börklüce isyanıyla muhtemelen aynı zamanlarda, Manisa civarında Torlak Kemal liderliğinde bir isyan daha patlar. Daha küçük olan bu isyan da şiddetle bastırılır ve isyancılar öldürülür.
Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal isyanlarının Bedreddin'in onayıyla gerçekleşip gerçekleşmediği belirsizdir. Ancak bu kişilerin Bedreddin'in müritleri olduğu konusunda tüm kaynaklar hemfikirdir.
Bedreddin gizlice Sinop limanından Rumeli'ye kaçar ve Deliorman bölgesinde Alevi Türkmenlerin yoğun yaşadığı bölgelerdeki propaganda faaliyetleri yürütür. Üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetleri isyanı bastırır ve Şeyh Bedreddin yakalanarak Serez'e, padişah I. Mehmed'in huzuruna getirilir. I. Mehmed, Şeyh Bedreddin'in idamını infaz etmeden önce ulemaya danışır ve fetva ister. Şeyhülislam ve beraberindekilerin kararı idam olmuştur. Şeyh Bedreddin 1420'de Serez çarşısında idam edilmiştir.
Mustafa Çelebi İsyanı
I. Mehmed’in kardeşi Mustafa, Timurlu Şâhruh tarafından serbest bırakıldıktan sonra Trabzon’a ulaştı (Ocak 1415). Mustafa’nın yolladığı adamları Venedikliler ve Bizans imparatoruyla müzakereye başladı. Önce Konya’ya, sonra Kastamonu’ya gelen Mustafa oradan deniz yoluyla Rumeli yakasına, Eflak’a geçti. I. Mehmed tarafından Niğbolu beyliğiyle uzaklaştırılmış olan Cüneyd Bey ona katıldı. I. Mehmed’in büyük kardeşi Mustafa’nın sahneye çıkması Anadolu ve Rumeli’deki vasal devletlerin düşmanca tavrı dinî-içtimaî ayaklanmaları beraberinde getiren bir iç savaşı tekrar başlattı. Askerî olarak Mirčea tarafından desteklenmesine rağmen Mustafa ve Cüneyd uç kuvvetlerini kendilerine çekmekte başarısız oldular ve İstanbul’a dönmeye mecbur kaldılar. İmparator bu defa 1416 baharında onları Selânik’e gönderdi. I. Mehmed Bizans’a karşı savaş ilân etti. Mustafa ve Cüneyd Makedonya’da Serez’i ele geçirdiler ve bununla Osmanlı uç kuvvetlerinin desteğini kazanmayı ümit ettiler. Ancak bunda başarısız oldular, I. Mehmed onları yine Selânik’e ilticaya zorladı. Sonunda imparator onları I. Mehmed hayatta olduğu müddetçe hapiste tutma hususunda onunla anlaştı ve bunun karşılığında I. Mehmed’den yıllık 300.000 akçe (10.000 altın duka civarında) tazminat almayı kabul etti.
Balkanlardaki Durum
Fetret döneminde Balkanlar’daki Osmanlı hâkimiyetine karşı en önemli rakip olarak belirginleştiği için Eflak Voyvodası Mirčea, Macaristan Kralı Sigismund tarafından desteklendi. I. Mehmed’in 822’de (1419) Mirčea’ya karşı seferi Sigismund’un Balkanlar’ı işgal etme planıyla alâkalıdır. I. Mehmed’in Anadolu’daki vasalları Karamanlı ve Candaroğulları beyleri bu büyük sefere oğullarının kumandasında destek kuvvetler gönderdiler.
I. Mehmed Eflak üzerine akın düzenledi, Yeni Yergöğü (daha sonra Rusçuk) Kalesi’ni Tuna’nın sağ kıyısında inşa ettirdi, ardından “Macaristan vilâyetine varıp Severin Kalesi’ni aldı. Neşrî’ye göre Eflak Voyvodası Mirčea teslim oldu ve üç oğlunu sultana rehin olarak gönderip haraç ödemeyi kabul etti.
Ölümü
Sultan Mehmed Çelebi 26 Mayıs 1421'de Edirne'de bir sürek avı sırasında at sırtında felç oldu, düştü ve yaralandı. Ölüm döşeğinde Veziriazam Amasyalı Bayezid Paşa ve vezirleri İvaz Paşa ve Çandarlı İbrahim Paşayı çağırıp:
‘’ Tez oğlum Murad’ı getirin. Ben bu döşekten kalkamam. Murad gelmeden ölürsem fitne çıkar. Tedarik görün, ölümümü gizleyin. ‘’
vasiyetinde bulundu. En çok Selanik'te bulunan Düzmece Mustafa'dan çekinilerek, Amasya'da vali olan Murad’ın Bursa'ya ulaşmasına kadar 42 gün ölüm haberi gizlendi. Osmanlı padişahları arasında ölümü gizlenen ilk padişah o oldu. Durumundan kuşkuya düşen ve ayaklanmaları güçlükle önlenen askerleri yatıştırmak için askere geçit yaptırılıp, bu sırada mumyalanmış cesedine kaftan giydirilip, başına sarık konulup pencere önüne oturtulduğu kollarının oynatıldığı rivayet edilir. II. Murat Bursa'ya gelip tahta çıkmasından sonra cenazesi Edirne'den Bursa'ya götürülerek Yeşil Türbe'ye defnedildi.
I. Mehmed
KAYNAKLAR :
1.MEHMED I – TDV İSLAM ANSİKLOPEDİSİ (Müellif : Halil İnalcık)
2.Vikipedi
3.Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (Halil İnalcık)
4.Bir Zamanlar Osmanlı Padişahlar Atlası (Boyut Yayınevi)
Comments